تمام مردم دنیا به صورت روزانه از پول استفاده می‌‌کنند، اما کمتر کسی می‌تواند بگوید پول دقیقاً چیست و چگونه کار می‌کند. به طور کلی می‌دانیم که از گذشته پول به عنوان یک وسیله مبادله و برای ذخیره ارزش، استفاده شده است. شاید ساده‌ترین راه برای فکر کردن به نقش پول این باشد که در نظر بگیریم اگر آن را نداشتیم چه چیزی تغییر می‌کرد؟

اگر پول نبود، ما به اقتصاد مبادله‌ای تنزل پیدا می‌کردیم. بدان معنا که هر کالایی که کسی می‌خواهد بخرد باید با چیزی که آن شخص می‌تواند تهیه کند مبادله شود. ارز فیات، یکی از انواع پول است که امروز در سراسر جهان توسط مردم، مورد استفاده قرار می‌گیرد. پول فیات در جهان امروزی، ارزی است که دولت صادر می‌کند و پشتوانه فیزیکی مانند طلا یا نقره ندارد، اما اساس ماجرا از ابتدا این گونه نبوده است. در ادامه این مقاله بررسی می‌کنیم که Fiat Currency چیست و تاریخچه آن را به صورت کامل، مرور می‌کنیم.

ارز فیات به زبان ساده چیست؟

پول فیات را دولت چاپ‌کننده، پشتیبانی می‌کند و ارزش آن، براساس ارزش یک کالا نیست، بلکه براساس اعتماد شهروندان به کشور چاپ‌کننده آن است. به عبارت دقیق‌تر، از یک زمان به بعد، سیاست‌های پولی، به گونه‌ای پیش رفته‌اند که نمی‌توان با قطعیت گفت پشتوانه دارند یا نه. اکثر اسکناس‌ها، از جمله دلار آمریکا، یورو و سایر ارزهای اصلی جهانی، پول فیات هستند. دو نکته مهم که در مورد این ارزها باید مورد توجه قرار دهید:

• پول فیات به بانک‌های مرکزی، کنترل بیشتری بر اقتصاد می‌دهد. چرا که آنها می‌توانند میزان چاپ پول را کنترل کنند.
• یکی از مشکلات قابل توجه آنها، این است که دولت‌ها می‌توانند مقدار زیادی از آن را چاپ کرده و در نتیجه موجب افزایش تورم شوند.

تعریف جامع و دقیق ارز فیات

اصطلاح فیات، یک کلمه لاتین است که اغلب به عنوان «اجازه دهید انجام شود» ترجمه می‌شود. ارزهای فیات، تنها به این دلیل ارزش دارند که دولت، این ارزش را حفظ می‌کند. قبل از ظهور ارز فیات (فیات کارنسی)، دولت‌ها از یک کالای فیزیکی باارزش مانند طلا یا نقره، سکه را ضرب یا پول کاغذی چاپ می‌کردند که می‌توانست با مقدار معینی از یک کالای فیزیکی، بازخرید شود.

با این حال، فیات غیرقابل تبدیل است و صرفاً به این دلیل که پول بی‌پشتوانه است، قابل بازخرید نیست. از آن جایی که پول فیات به ذخایر فیزیکی مانند ذخیره ملی طلا یا نقره، مرتبط نیست، خطر از دست دادن ارزش آن به دلیل تورم یا ابرتورم (Hyperinflation)، وجود دارد. در برخی از بدترین موارد ابرتورم، مانند مجارستان بلافاصله پس از جنگ جهانی دوم، نرخ تورم می‌تواند در یک روز، دو برابر شود.

علاوه بر این موضوع، اگر مردم، اعتماد خود را به پول از دست دهند، دیگر ارزشی نخواهد داشت. این بسیار، متفاوت از ارزی است که طلا پشتوانه آن است. دلیل این تفاوت، ارزش ذاتی است که به طور سنتی برای طلا در جوامع ما در نظر گرفته شده است.

تاریخچه پول کاغذی در چین

پول فیات در قرن دهم از چین، سرچشمه گرفت. عمدتاً در سلسله‌های یوان، تانگ، سونگ و مینگ  تقاضای زیادی برای پول فلزی وجود داشت که بیش از عرضه فلزات گران‌بها بود. مردم با اوراق اعتباری آشنا بودند و به سادگی پیش‌نویس کاغذ را می‌پذیرفتند. کمبود سکه منجر شد تا مردم از اسکناس به جای سکه استفاده کنند. در طول سلسله سونگ (۹۶۰-۱۲۷۶)، تجارت پررونقی در منطقه سیچوان وجود داشت که منجر به کمبود پول مسی شد.

معامله‌گران، شروع به انتشار اسکناس‌های خصوصی، کردند که اولین ارز قانونی محسوب می‌شد. پول کاغذی تنها ارز فیات قانونی در سلسله یوان (۱۲۷۶-۱۳۶۷) شد و صدور اسکناس در طول سلسله مینگ (۱۳۶۸-۱۶۴۴) به وزارت دارایی واگذار شد.

تاریخچه پول فیات در غرب

غرب در قرن هجدهم شروع به استفاده از پول کاغذی کرد. مستعمرات آمریکا، فرانسه و کنگره قاره‌ای، شروع به صدور اسناد اعتباری کردند که برای پرداخت استفاده می‌شد. دولت‌های استانی، پول‌هایی صادر کردند که دارندگان آن، برای پرداخت مالیات به مقامات استفاده می‌کردند. در نهایت، صدور بیش از حد اسناد اعتباری به دلیل خطر تورم، جنجال‌هایی را ایجاد کرد.

در برخی مناطق مانند نیوانگلند و کارولینای آمریکا، اسکناس‌ها به میزان قابل توجهی کاهش و با از دست رفتن ارزش اسکناس‌ها، قیمت کالاها افزایش یافت. در طول جنگ، کشورها برای حفظ ارزش به فلزات گران‌بها مانند طلا و نقره به جای ارز فیات روی می‌آوردند. به عنوان مثال، ایالات متحده در طول جنگ داخلی آمریکا به نوعی از ارزهای فیات به نام Greenbacks، روی آورد. در این جنگ، دولت تبدیل پول کاغذی به طلا یا نقره را متوقف کرد.

در اوایل قرن بیستم، دولت و بانک‌ها متعهد شدند که امکان تبدیل سکه و اسکناس به کالای اسمی خود را در صورت تقاضا، فراهم کنند. با این حال، هزینه‌های بالای جنگ داخلی آمریکا و نیاز به بازسازی اقتصاد، دولت را مجبور به لغو این کار کرد. قرارداد برتون وودز (Bretton Woods)، ارزش یک انس طلا را به ۳۵ دلار آمریکا تعیین کرد. اگرچه در سال ۱۹۷۱، رئیس جمهور ایالت متحده، ریچارد نیکسون، برخی اقدامات اقتصادی از جمله لغو تبدیل مستقیم دلار به طلا را به دلیل کاهش ذخایر طلا، ارائه کرد.

از آن زمان اکثر کشورها ارز فیات را که بین ارزهای اصلی قابل معامله است، پذیرفته‌اند.

چگونه ارز فیات جایگزین استاندارد طلا شد؟

در زمان قدیم، طلا به عنوان یک پشتوانه برای پول‌های کاغذی بود. در واقع براساس میزان اندوخته طلایی که در خزانه ملی هر کشور وجود داشت، ارز جدید می‌توانست وارد شود و یا ارزش آن تغییر کند. بنابراین تولید ارز جدید، متناسب با میزان ذخیره طلا بود و سایر عوامل روی ارزش پول، تأثیری نداشتند. با پیدایش پول فیات، دولت‌ها کنترل خود را بر میزان تولید ارز و روش ارزش‌گذاری آن، افزایش دادند. بدین ترتیب، شرایط برای بانک‌های مرکزی فراهم می‌شد تا با افزایش یا کاهش ارزش پول، بهتر آن را کنترل کنند.

متخصصان موافق با استاندارد طلا، معتقد بودند اگر اسکناس دارای پشتوانه فیزیکی باشد، ثبات آن نیز بیشتر می‌شود. این درحالی است که مخالفین آن، بر این باور بودند که طلا نیز به نوبه خود، قیمت باثباتی ندارد و تأثیر منفی بر ارزش پول می‌گذارد.

پول فیات چگونه کار می‌کند؟

همانطور که می‌دانید ارز فیات توسط هیچ کالای فیزیکی پشتیبانی نمی‌شود، بلکه ارزش آن را قدرت کشور عرضه‌کننده تعیین می‌کند. پول کاغذی به عنوان یک وسیله ذخیره ارزش و جایگزینی برای سیستم مبادله‌ای عمل می‌کند. با استفاده از آن مردم می‌توانند محصولات و خدمات را همانطور که نیاز دارند و بدون نیاز به مبادله محصول با محصول، خریداری کنند.

ارزش پول فیات به نحوه عملکرد اقتصاد یک کشور، روش اداره کشور و تأثیر این عوامل بر نرخ بهره بستگی دارد. کشوری که بی‌ثباتی سیاسی را تجربه می‌کند، احتمالاً دارای یک ارز ضعیف و قیمت‌های تورمی کالا است. فلذا قدرت خرید مردم در این حالت نیز کاهش می‌یابد. زمانی که مردم، ارزی را به عنوان یک وسیله ذخیره ارزش می‌پذیرند و در مبادلات خود از آن استفاده می‌کنند، به آن ارزش می‌دهند.

به عبارتی اگر مردم، نسبت به پول فیات، بی‌اعتماد شوند، ارز فیات، ارزش خود را از دست می‌دهد. اما این موضوع در مورد پول کالایی، صدق نمی‌کند. چرا که آنها دارای پشتوانه‌ای هستند که ذاتاً باارزش است. یکی از موارد تأثیرگذار بر ارزش پول فیات یا فیات کارنسی، سیاست‌های اشتباه پولی دولت است. به طور کلی حفظ تعادل میان عرضه و تقاضا و برخورداری از قدرت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و… به صورت مستقیم بر ارزش ارز، تأثیرگذار است.

زیمبابوه از جمله کشورهایی است که با مدیریت اشتباه و چاپ پول به میزان و سرعت بالا، باعث ابرتورم در اقتصاد کشور شد. براساس گزارش روزنامه گاردین، زیمبابوه در سال ۲۰۰۸، شاهد تورم ۲۳۰ تا ۵۰۰ میلیون درصدی بود. به گونه‌ای که مردم برای خرید اجناس اساسی، مجبور به حمل کیسه‌های پول می‌شدند. طبق گزارش وال استریت ژورنال، در زمان بحران اقتصادی در زیمبابوه، ارزش ۱۰۰ تریلیون دلار آنها، برابر با ۴۰ سنت آمریکا بود.

 پول فیات به چه پشتوانه‌ای، با ارزش است؟

برخلاف پول مبتنی بر کالا مانند سکه‌های طلا یا اسکناس‌های کاغذی قابل بازخرید، ارز فیات، کاملاً با اعتماد به دولت صادرکننده آن، پشتیبانی می‌شود. دولت صادرکننده پول نیز از مردم می‌خواهد مالیات بپردازند، چرا که در غیر این صورت با مجازات مواجه می‌شوند. این موضوع با عنوان چارتالیسم (chartalism)، شناخته می‌شود.

سایر تئوری‌های پول مانند تئوری اعتبار، نشان می‌دهد از آن جایی که پول، یک رابطه اعتباری و بدهی است، مهم نیست که پول توسط چیزی پشتیبانی شود.

چرا اقتصادهای مدرن، پول فیات را ترجیح می‌دهند؟

قبل از قرن بیستم، اکثر کشورها از  استاندارد طلا استفاده می‌کردند. با رشد تجارت و امور مالی بین‌المللی، مقدار محدود طلایی که از معادن و انبارهای بانک مرکزی، خارج می‌شد، نتوانست با ارزش جدیدی که در حال ایجاد بود هماهنگ شود. فلذا این موضوع باعث اختلالات جدی در تجارت و بازار جهانی می‌شد. پول فیات به دولت‌ها انعطاف بیشتری برای مدیریت پول، تنظیم سیاست‌های پولی و ثبات بازارهای جهانی می‌دهد.

همچنین امکان بانک‌داری ذخیره کسری (Fractional Reserve Banking)، را می‌دهد که بانک‌های تجاری بتوانند پول موجود را برای تقاضای وام‌گیرندگان، ضرب کنند.

آیا پول فیات جایگزینی دارد؟

امروزه تقریباً هر کشوری دارای ارز قانونی است که ارز فیات است. اگرچه شما می‌توانید طلا و سکه‌های طلا را خرید و فروش کنید، اما آنها به ندرت در مبادله یا برای خریدهای روزمره استفاده می‌شوند. ارزهای رمزنگاری‌شده مانند بیت کوین، در دهه گذشته به عنوان چالشی در برابر ماهیت تورمی فیات کارنسی، ظاهر شدند. اگرچه علی‌رغم علاقه و پذیرش خرید و فروش رمزارز، به نظر نمی‌رسد این دارایی‌های مجازی، به معنای سنتی پول باشند.

آیا ارز فیات منجر به ابرتورم می‌شود؟

هنگامی که یک کشور، واحد پولی خود را چاپ می‌کند، همیشه امکان ابرتورم برای آن وجود دارد. اکثر کشورهای توسعه‌یافته، دوره‌های تورم را تجربه کرده‌اند. در واقع، وجود مقدار ثابت و پایین تورم، به عنوان یک محرک مثبت برای رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری در نظر گرفته می‌شود. زیرا مردم را تشویق می‌کند که پول خود را به جای بی‌استفاده نگه داشتن، در جایی به کار بگیرند تا مانع از دست دادن قدرت خرید آن شوند. این موضوع زمانی مشکل‌ساز می‌شود که میزان تورم، غیرقابل کنترل شده و باعث آسیب به اقتصاد شود.

پول فیات (فیات کارنسی) چه مزایایی دارد؟

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های پول فیات، بر خلاف پول کالایی مانند طلا، نقره و مس، ثبات ارزش آن است. دولت‌ها و بانک‌ها برای محافظت از اقتصاد خود در برابر رکودهای مکرر، شروع به استفاده از پول فیات کردند. ارزهای مبتنی بر کالا، به دلیل رکودهای دوره‌ای، نوسان داشتند. بانک‌های مرکزی می‌توانند در صورت نیاز، پول‌های کاغذی را چاپ یا نگهداری کنند. علاوه بر آن کنترل بیشتری بر عرضه پول، نرخ بهره و نقدینگی داشته باشند.

به عنوان مثال، کنترل فدرال رزرو بر عرضه و تقاضای ارز فیات، این امکان را به آن داد تا بحران مالی جهانی سال ۲۰۰۸ را از آسیب رساندن بیشتر به سیستم مالی ایالت متحده و اقتصاد جهانی، مدیریت کند.  مواردی که در ادامه می‌آوریم مزایای مهم دیگر ارزهای فیات هستند.

قانون‌گذاری

پول فیات دارای قوانین صریح و مشخصی است و ضمانت رعایت قانون در مورد آن وجود دارد.

پذیرش گسترده

فیات به صورت گسترده، پذیرفته شده و با ثبات است. این به خوبی نشان می‌دهد که شرکت‌ها در یافتن مصرف‌کنندگان و تأمین‌کنندگانی که پول فیات را می‌پذیرند، تقریباً مشکلی نخواهند داشت. بازار ارزهای دیجیتال، دستخوش تغییرات قابل توجه است، درحالی که قیمت ارزهای فیات به مراتب، ثبات بیشتری دارد. این موضوع به ویژه در زمینه برنامه‌ریزی و پیش‌بینی شرایط مالی، اهمیت زیادی دارد.

پول فیات چه معایبی دارد؟

اگرچه فیات کارنسی به عنوان ارز با ثبات‌تری در نظر گرفته‌ می‌شود که می‌تواند در برابر رکودها مقابله کند، اما بحران مالی جهانی، خلاف آن را ثابت کرد. اگرچه فدرال رزرو، عرضه پول را کنترل کرد، اما نتوانست از وقوع بحران، جلوگیری کند. منتقدان ارزهای فیات، استدلال می‌کنند که عرضه محدود طلا آن را به ارز با ثبات‌تری نسبت به پول فیات، که عرضه نامحدودی دارد تبدیل می‌کند. در ادامه معایب قابل توجه ارز سنتی را بررسی می‌کنیم.

تأخیر در پرداخت‌ها

یکی از نکات منفی این ارز، تأخیر در پرداخت‌ها است. فرآیند پرداخت یا یک حواله بانکی ممکن است با چندین روز تأخیر، تکمیل شود.

تورم

یکی از معایب ارز سنتی این است که ممکن است قربانی تورم شود. در واقع ارزش پول شما ممکن است با گذشت زمان، کاهش یابد و برای شرکت‌هایی که به مبالغ قابل توجهی پول نقد نیاز دارند، مشکلاتی را ایجاد کند.

ویژگی‌های ارز دیجیتال و تفاوت آن با ارز فیات

ارزهای دیجیتال و فیات در برخی جنبه‌ها مشابه هستند، اما در بسیاری از موارد دیگر، تفاوت‌هایی دارند. ارزهای رمزنگاری شده را می‌توان به عنوان پول، طبقه‌بندی کرد. زیرا دارای ارزش بوده و امکان مبادله ارزش را فراهم می‌کنند. اما باید در نظر گرفت آنها ویژگی‌هایی دارند که دیگر توسط سیستم پول سنتی ارائه نمی‌شود. خرید و فروش رمزارز را می‌توان بدون دخالت بانک یا دولت مورد استفاده قرار داد که انقلابی‌ترین جنبه رمزارز محسوب می‌شود.

در ادامه ویژگی‌های مهم ارز دیجیتال را که دارای تفاوت اساسی با پول سنتی هستند بررسی می‌کنیم.

مجازی و جهانی بودن

رمزارزها برای تجارت الکترونیک و کسب‌وکارهای آنلاین، ایده‌آل محسوب می‌شوند. زیرا می‌توانند هزینه‌های ناشی از تراکنش‌های بانکی مرسوم را دور بزنند.

ناشناس ماندن

هنگام استفاده از ارز دیجیتال در پرداخت‌های خود، همواره ناشناس می‌مانید و کسی نمی‌تواند هویت شما را ردیابی کند. این درحالی است که پول فیات، کاملاً امکان پیگیری و پیدا کردن هویت اشخاص درگیر تراکنش را می‌دهد. بنابراین استفاده از رمزارز در پرداخت‌ها یک روش مناسب برای افرادی است که می‌خواهند فعالیت خود را به گونه‌ای انجام دهند که دولت و سایر افراد به اطلاعات آنها دسترسی نداشته باشند.

امنیت بالا

ارزهای دیجیتال، نسبت به ارز فیات از امنیت بالاتری برخوردار هستند. بلاک‌چین یک دفتر کل غیرمتمرکز و توزیع شده است که برای رمزارزها استفاده می‌شود. تمامی تراکنش‌ها در آن می‌توانند ذخیره و تأیید شوند. علاوه بر آن، امکان دست‌کاری یا تغییر اطلاعات در آن وجود ندارد که همین موضوع، امنیت بالای آن را تأمین می‌کند.

سرعت بالای تراکنش

بر خلاف ارزهای فیات که سرعت تراکنش پایینی دارند، ارزهای دیجیتال، دارای سرعت بالایی در پردازش تراکنش هستند. این موضوع به ویژه به مشاغلی که نیاز به انجام معاملات سریع دارند منفعت زیادی می‌رساند. از جمله ارزهای دیجیتال محبوب می‌توان به بیت کوین، اتر، تتر، ریپل، کاردانو، سولانا و… اشاره کرد. جالب است بدانید که قیمت تتر همواره معادل با یک دلار است. چرا که پشتوانه آن یک دلار آمریکا است.

سخن پایانی

همانطور که متوجه شدید پول فیات یک وسیله ذخیره ارزش و مبادله است که توسط هیچ کالایی پشتیبانی نمی‌شود. بلکه ارزش خود را از دولت صادرکننده آن می‌گیرد. هرچه اقتصاد کشوری قوی‌تر و مردم نیز اعتماد بیشتری به آن ارز داشته باشند، ارزش آن بیشتر خواهد بود. دولت و بانک‌های مرکزی می‌توانند روی ارز فیات، کنترل داشته و به حفظ ارزش آن کمک کنند. اما در صورت مدیریت نادرست، ممکن است منجر به ایجاد ابرتورم و مشکلات دیگر شوند.